Od 20-23. aprila 1919. godine u Beogradu održan je Kongres ujedinjenja, na kome je osnovana Socijalistička radnička partija Jugoslavije (komunista) koja je bila najsnažnija komunistička partija na Balkanu. Nakon velikog uspeha na izborima, zabranjena je i desetkovana policijskom represijom već krajem 1920. godine.
Svoj internacionalni karakter KPJ je potvrdila i slanjem dobrovoljaca za odbranu Španske republike u borbi protiv fašizma. Među španskim dobrovoljcima je bilo veterana radničkog pokreta, vodećih revolucionara i članova najužeg rukovodstva KPJ (pet članova CK, sedam članova iz aparata Kominterne).
Tokom drugog svetskog rata od 1941. do 1945. godine, KPJ je predvodila narodnoooslobodilački partizanski pokret, koji je porazio fašističke sile Osovine i njihove domaće saradnike, oslobodivši Jugoslaviju. Od 12.000 predratnih članova KPJ, u ratu je poginulo 9.000.
Rušenjem stare buržoaske vlasti, kao i vlasti okupatora i kvislinga i stvarajući novu revolucionarnu vlast sa elementima diktature proletarijata, Komunistička partija Jugoslavije je u toku NOR-a i socijalističke revolucije, pod rukovodstvom Josipa Broza Tita, časno izvršila svoju istorijsku misiju.
Nakon oslobođenja, partija je brzo učvrstila svoju moć, promenila iz temelja državno uređenje i uvela socijalizam i jednopartijski sistem u novoj Jugoslaviji. Na čelu partij je od 1937. do 1980. godine bio Josip Broz Tito.
Jugoslovensko društvo je od agrarnog postalo industrijsko društvo, partija radnika i seljaka postala je partija srednjih slojeva, stvoreno je socijalističko građanstvo, a porast potrošnje i životnog standarda pacifikovao je etničke napetosti. Uz sve to, „stvoren je spoljnopolitički identitet“ zasnovan na politici nesvrstanosti, koji je postao „značajan stub jugoslovenske državne ideje“.