Dobrovoljačka vojska, bio je naziv za posebne jedinice formiranje od mesnih ustaničkih formacija u Istočnoj Bosni. Josip Broz Tito je 25. januara 1942. godine naredio Štabu Romanijskog NOP odreda da zaštiti stanovništvo od okupatorsko- ustaškog terora i da otpočne sa formiranjem dobrovoljačkih odreda. Odluka je donesena zbog sve većeg širenja i učvršćenja Narodnooslobodilačke borbe u svim oblastima Jugoslavije, u situaciji kada su propali pokušaji saradnje sa četničkim pokretom, radi postizanja najšireg jedinstva naroda u borbi protiv okupatora i kvislinga. Radi toga je Vrhovni štab izdao naređenje da se na teritoriji Bosne i Hercegovine, a po mogućnosti i u ostalim krajevima Jugoslavije, pristupi odmah stvaranju narodnooslobodilačkih dobrovoljačkih odreda od onih boraca koji su spremni da se bore protiv okupatora i njegovih slugu, a ne žele da uđu u sastav ni partizanskih ni četničkih jedinica.
Tada je Vrhovni štab promenio svoj raniji naziv u Vrhovni štab NOP i DVJ, odredio formaciju jedinica Dobrovoljačke vojske, sistem komandovanja i propisao amblem ( nacionalnu trobojku ) na kapi.
Do formiranja dobrovoljačkih jedinica došlo je jedino u Istočnoj Bosni. Na sektoru Jahorine formiran je prvi Jahorinski dobrovoljački odred. Posle razbijanja četnika u gornjem toku Drine i dolaska Vrhovnog štaba u Foču, produženo je stvaranje dobrovoljačkih bataljona i odreda. U februaru 1942. formirani su Fočanski i Drinski narodnooslobodilački odred, pretežno od ljudstva koje je napustilo razbijene četničke jedinice. U martu, kad su Prva i Druga proleterska brigada razbile glavne četničke snage u Istočnoj Bosni, obrazovana su četiri nova dobrovoljačka odreda; Rogatički, Krajiški, Vlasenički i Srebrnički. Uporedo s tim izvršeno je uključivanje i pojedinih dobrovoljačkih bataljona u sastav partizanskih odreda. Tako su u martu 1942. Birčanski i Romanijski NOP odred imali pored partizanskih bataljona još po četiri dobrovoljačka, dok je u NOP odredu Zvijezda bio jedan dobrovoljački bataljon.
Pred treću neprijateljsku ofanzivu počelo je osipanje dobrovoljačkih odreda.
Ovaj pokušaj sa dobrovoljačkim odredima propao je zbog toga što su to, pre stupanja u dobrovoljačke odrede uglavnom bili četnici koje su razoružali partizani i koji su na ustaški teror i klanja odgovarali istom merom te su klali i nevin narod. Politički rad i objašnjavanja da svi Hrvati i Muslimani nisu kao ustaše nisu vredeli, tako da su se prvo raspali Vlasenički i Srebrnički dobrovoljački odred, a za vreme ofanzive (april, maj) raspali su se i svi ostali dobrovoljački odredi, a veći deo ljudstva prešao je četnicima.
Ipak, bilo je i pozitivnih primera poput Gojka Krezovića komandanta Drinskog dobrovoljačkog odreda (u kome je politički komesar bio Vlado Dapčević) koji se vrlo dobro držao. On i njegova dva brata poginuli su u borbi protiv četnika.